Galapagos Adaları' ndan Tillo'ya...
Bazı yerler vardır kültürüyle, görünümüyle, yaşayış biçimiyle geçmiş hiç de "geç"memiştir. O tarihi mekanlar halen yaşıyor adeta nefes alıp vermeye devam ediyordur. 1991' den beri tabeladaki adıyla Aydınlar, yaygın kullanılan Süryanicede yüksek ruhlar anlamına gelen Tillo tam anlamıyla tarihiyle yaşayan el değmemiş bir ilçe.
Tillo, halk arasında evliyalar kenti olarak biliniyor. Aslında hiç de haksız sayılmazlar. Çünkü ilçe sınırlarında yirmiye yakın kutsal ziyaret yeri var...
Bunlardan en önemli ve ilgi çekici olanı 1703 ile 1780 yıllarında yaşamış olan İbrahim Hakkı ve hocası İsmail Fakirullah (1657 - 1734)' a ait olandır...
İbrahim Hakkı; Matematik, Geometri, Mühendislik, Astronomi, Anatomi, Fizyoloji, Fizik, Kimya, Biyoloji, Psikoloji, Klimatoloji ile ilgilenmiş. İlgilendiği konularının genişliği en önemli eseri olan "Marifetname" nin genişliğine de yansımış.
Torunları kendilerine ait bir evi özel müzeye dönüştürmüşler. Burada İbrahim Hakkı' ya ait yazmalara, özel eşyalarına, bilimsel çalışmalarına ve çalışmalarında kullandığı araç-gereçlere ulaşabilirsiniz...
Anatomi ve Fizyoloji alanında kas ve sinirlerin çalışma mekanizmalarını ele alırken bütün hareketlerin sinirler yoluyla meydana geldiğini tespit etmesi, vücutta 420 istemli hareket olduğunu ileri sürmesi ve göz sinirlerini anlatırken "tractus opticus" un çaprazlaştığını işaret etmesi ilginçtir.
Eserlerinden el bombası yapımı ve kullanımıyla ilgili bölüm...
Dünyanın küre biçiminde olduğunu ispatlamak için deliller ortaya atması, kare kökünü kullanması, ışık dalgalarıyla ses dalgalarının hızının farklı olduğunu belirtmesi ilgi çekicidir.
Dünyanın 23,5° eğik olduğunu, üzerinde meridyen ve paralellerin yer aldığı, mevsimlerin oluşumunu gösteren yerküre...
Marifetname' nin güzel ve "sansürsüz" bir Türkçe çevirisi maalesef yok. Torunları da tek iyi çevirinin İngilizce olduğunu üzülerek dile getiriyorlar.
Bunun belki de en önemli nedeni; C. Darwin' in doğumundan 50 yıl kadar önce, Galapagos Adaları' ndan binlerce mil uzakta bir yerde yazılmış bu kitaptaki satırların (adeta) Evrim hakkında bilgiler içermesi:
"Öğelerin uyuşup birleşmesinden ilkin madenler oluşup, ondan bitkiler ortaya çıkıp ondan hayvanlar ortaya çıkmıştır ve hayvan olgunlastığında insan ortaya çıkmıştır.. ." "Ve ama hayvanlar ile insanlar arasındaki aracılarin en belirgini maymundur: çünkü kılı ve kuyruğundan başka dışı ve içi insana benzer..." "Hurma basamağından türlü hayvanlar basamaklarına yükselip nice yıllar o basamaklarda yaşam sürmüstür. Tâ, davranım ve biçim olarak insana benzeyen nesnas ve maymun basamağını bulmuştur. Ve o basamaktan da yükselerek insan biçimine gelmiştir."
Gök küresi, Tillo merkez olmak üzere mevsimleri ve önemli yıldızları ve burçların yerleri gösterir. Gök ekvatoru ile dünyanın takip ettiği yolu net şekilde çizmiş olup bu iki hattın kesişmelerinde gece ve gündüz eşit olmaktadır. Hocasına yaptırdığı türbedeki "güneş olayı" bu zamanlara yani Ekinoksa denk gelmektedir...
"Güneş olayı" nı daha iyi anlamak için Tillo' dan çıkıp daha doğudaki Kaletül Üstad' ın bulunduğu tepeye çıkıyorum...
Kaletül Üstad veya Kale İbrahim Hakkı tarafından harçsız olarak yapılan ortasında 40x50 cm lik açık bir pencerinin de bulunduğu taştan bir duvar...
"Güneş olayı" tam anlamıyla İbrahim Hakkı' nın hocasına bir vefa borcu. Her 21 Mart' ta yılın ilk güneşi, ilk olarak bu duvara vurarak pencereden geçip İsmail Fakirullah' ın türbesindeki kapının hemen üstündeki pencereden süzülüp kabrini aydınlatıyordu...
Böyle bir bilimsel ve kültürel değer başka bir ülkede olsa yaşatılır gerçekten değer verilirdi ama ülkemizdeki "ölümcül" restorasyon çalışmalarından birine maruz kalan yapı şu an maalesef işlerliğini kaybetmiş...
Kaleye çıkarken şansıma yağmur yeni sona ermişti. Zirveye varınca karşımda muhteşem bir manzara var. Botan Çayı' nın dinlendirici dingin sesi ve eşsiz manzarası ve de bulutların güneş ile işbirliği yaptığı ışık oyunları... Tillo' ya yakışır bir şekilde huzur verici bitiyor Tillo gezim.